Το εβδομαδιαίο δελτίο του Βιτζάι Πρασάντ, Ινδού ιστορικού, δημοσιογράφου και διευθυντή της Τριηπειρωτικής: Ινστιτούτο Κοινωνικών Ερευνών. Φόντο: Σαλούα Ραούντα Τσουκάιρ (Λίβανος), Εργασίες, 1948.
Μετάφραση Παναγιώτης Παπαδομανωλάκης.
Το Διεθνές Ταμείο των Ηνωμένων Εθνών για τα Παιδιά (UNICEF) αναφέρει ότι κάθε λεπτό ένα παιδί οδηγείται στην πείνα στις δεκαπέντε χώρες που πλήττονται περισσότερο από την παγκόσμια επισιτιστική κρίση. Δώδεκα από αυτές τις δεκαπέντε χώρες βρίσκονται στην Αφρική (από την Μπουρκίνα Φάσο έως το Σουδάν), μία στην Καραϊβική (Αϊτή) και δύο στην Ασία (Αφγανιστάν και Υεμένη). Οι πόλεμοι χωρίς τέλος έχουν υποβαθμίσει την ικανότητα των κρατικών θεσμών στις χώρες αυτές να διαχειριστούν τις αλυσιδωτές κρίσεις χρέους και ανεργίας, πληθωρισμού και φτώχειας. Στις δύο ασιατικές χώρες προστίθενται τα κράτη που απαρτίζουν την περιοχή Σαχέλ της Αφρικής (ιδίως το Μάλι και ο Νίγηρας), όπου τα επίπεδα της πείνας είναι πλέον σχεδόν εκτός ελέγχου. Και σαν να μην ήταν αρκετά άσχημη η κατάσταση, ένας σεισμός έπληξε το Αφγανιστάν την περασμένη εβδομάδα, σκοτώνοντας πάνω από χίλιους ανθρώπους – ένα ακόμη καταστροφικό πλήγμα σε μια κοινωνία όπου το 93% του πληθυσμού έχει διολισθήσει στην πείνα.
Σε αυτές τις χώρες που πλήττονται από την κρίση, η επισιτιστική βοήθεια προέρχεται από τις κυβερνήσεις και το Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα του ΟΗΕ (WFP). Εκατομμύρια πρόσφυγες σε αυτές τις χώρες εξαρτώνται σχεδόν αποκλειστικά από τις υπηρεσίες του ΟΗΕ. Το WFP παρέχει έτοιμο προς χρήση θεραπευτικό φαγητό, το οποίο είναι μια πάστα φαγητού από βούτυρο, φιστίκια, γάλα σε σκόνη, ζάχαρη, φυτικά έλαια και βιταμίνες. Κατά τους επόμενους έξι μήνες, το κόστος αυτών των συστατικών προβλέπεται να αυξηθεί έως και 16%, γι’ αυτό και στις 20 Ιουνίου το WFP ανακοίνωσε ότι θα περικόψει τις μερίδες κατά 50%. Η περικοπή αυτή θα επηρεάσει τρεις στους τέσσερις πρόσφυγες στην Ανατολική Αφρική, όπου ζουν περίπου πέντε εκατομμύρια πρόσφυγες. «Βλέπουμε τώρα να αρχίζει να παίρνει φωτιά το προσάναμμα των συνθηκών για ακραία επίπεδα παιδικού υποσιτισμού», δήλωσε η Εκτελεστική Διευθύντρια της UNICEF Κάθριν Ράσελ.
Είναι σαφές ότι η έξαρση της πείνας σχετίζεται με τον πληθωρισμό των τιμών των τροφίμων, ο οποίος έχει επιδεινωθεί από τη σύγκρουση στην Ουκρανία. Η Ρωσία και η Ουκρανία είναι οι κορυφαίοι εξαγωγείς κριθαριού, καλαμποκιού, ελαιοκράμβης, ηλιόσπορου, ηλιέλαιου και σιταριού στον κόσμο, καθώς και λιπασμάτων. Αν και ο πόλεμος ήταν καταστροφικός για τις παγκόσμιες τιμές των τροφίμων, είναι λάθος να θεωρηθεί ο πόλεμος ως η αιτία της εκτίναξης. Οι παγκόσμιες τιμές των τροφίμων άρχισαν να αυξάνονται πριν από περίπου είκοσι χρόνια και στη συνέχεια βγήκαν εκτός ελέγχου το 2021 για μια σειρά από λόγους, όπως:
- Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, τα σοβαρά λοκντάουν στο εσωτερικό των χωρών και στα σύνορά τους οδήγησαν σε μεγάλες διαταραχές στη μετακίνηση μεταναστευτικής εργασίας. Είναι πλέον αποδεδειγμένο ότι η μεταναστευτική εργασία – συμπεριλαμβανομένων των προσφύγων και των αιτούντων άσυλο – διαδραματίζει βασικό ρόλο στη γεωργική παραγωγή. Το αντιμεταναστευτικό συναίσθημα και οι καραντίνες έχουν δημιουργήσει ένα μακροχρόνιο πρόβλημα στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις μεγάλης κλίμακας.
- Συνέπεια της πανδημίας COVID-19 ήταν η κατάρρευση της αλυσίδας εφοδιασμού. Καθώς η Κίνα – το επίκεντρο ενός σημαντικού όγκου της παγκόσμιας παραγωγής – ακολούθησε πολιτική μηδενικού COVID, αυτό έθεσε σε κίνηση ένα αλυσιδωτό πρόβλημα για τη διεθνή ναυτιλία- με τα λοκντάουν, τα λιμάνια έκλεισαν και τα πλοία παρέμειναν στη θάλασσα για μήνες. Η επάνοδος της διεθνούς ναυτιλίας στην κανονικότητα και η επιστροφή της βιομηχανικής παραγωγής – συμπεριλαμβανομένων των λιπασμάτων και των τροφίμων – ήταν αργή. Οι αλυσίδες εφοδιασμού τροφίμων μαράζωσαν λόγω των προβλημάτων εφοδιαστικής, αλλά και λόγω των ελλείψεων προσωπικού στα εργοστάσια επεξεργασίας.
- Τα ακραία καιρικά φαινόμενα έπαιξαν σημαντικό ρόλο στο χάος του συστήματος τροφίμων. Την τελευταία δεκαετία, το 80-90% των φυσικών καταστροφών οφείλονται σε ξηρασίες, πλημμύρες ή ισχυρές καταιγίδες. Εν τω μεταξύ, τα τελευταία σαράντα χρόνια, ο πλανήτης έχει χάσει 12 εκατομμύρια εκτάρια καλλιεργήσιμης γης κάθε χρόνο λόγω ξηρασίας και ερημοποίησης- κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, έχουμε επίσης χάσει το ένα τρίτο της καλλιεργήσιμης γης μας λόγω διάβρωσης ή ρύπανσης.
- Τα τελευταία σαράντα χρόνια, η παγκόσμια κατανάλωση κρέατος (κυρίως πουλερικών) αυξήθηκε δραματικά, με τις αυξήσεις να συνεχίζουν να αυξάνονται παρά τις ενδείξεις ότι έχουμε φτάσει στο «ανώτατο σημείο κατανάλωσης κρέατος». Η παραγωγή κρέατος έχει τεράστιο περιβαλλοντικό αποτύπωμα: Το 57% των συνολικών εκπομπών από τη γεωργία προέρχεται από το κρέας, ενώ η κτηνοτροφία καταλαμβάνει το 77% της γεωργικής γης του πλανήτη (παρόλο που το κρέας συνεισφέρει μόνο το 18% της παγκόσμιας προσφοράς θερμίδων).
Η παγκόσμια αγορά τροφίμων ήταν ήδη πιεσμένη πριν από τη σύγκρουση στην Ουκρανία, με τις τιμές να αυξάνονται κατά τη διάρκεια της πανδημίας σε επίπεδα που πολλές χώρες δεν είχαν ξαναδεί. Ωστόσο, ο πόλεμος έχει σχεδόν διαλύσει αυτό το αποδυναμωμένο σύστημα τροφίμων. Το σημαντικότερο πρόβλημα εντοπίζεται στην παγκόσμια αγορά λιπασμάτων, η οποία ήταν ανθεκτική κατά τη διάρκεια της πανδημίας, αλλά τώρα βρίσκεται σε κρίση: Η Ρωσία και η Ουκρανία εξάγουν το 28% των λιπασμάτων αζώτου και φωσφόρου καθώς και το 40% των παγκόσμιων εξαγωγών ποτάσας, ενώ η Ρωσία από μόνη της εξάγει το 48% της παγκόσμιας νιτρικής αμμωνίας και το 11% της παγκόσμιας ουρίας. Οι περικοπές στη χρήση λιπασμάτων από τους γεωργούς θα οδηγήσουν σε χαμηλότερες αποδόσεις καλλιεργειών στο μέλλον, εκτός εάν οι αγρότες και οι γεωργικές εταιρείες είναι πρόθυμοι να στραφούν σε βιολογικά λιπάσματα. Λόγω της αβεβαιότητας της αγοράς τροφίμων, πολλές χώρες έχουν θεσπίσει περιορισμούς στις εξαγωγές, γεγονός που επιδεινώνει περαιτέρω την κρίση πείνας στις χώρες που δεν είναι αυτάρκεις στην παραγωγή τροφίμων.
Παρ’ όλες τις συζητήσεις για την αυτάρκεια στην παραγωγή τροφίμων, οι μελέτες δείχνουν ότι η δράση είναι ελλιπής. Μέχρι το τέλος του 21ου αιώνα, όπως μας λένε, 141 χώρες στον κόσμο δεν θα είναι αυτάρκεις και η παραγωγή τροφίμων δεν θα καλύπτει τις διατροφικές απαιτήσεις των 9,8 από τα 15,6 δισεκατομμύρια ανθρώπους που προβλέπεται να υπάρχουν στον πλανήτη. Μόνο το 14% των κρατών του κόσμου θα είναι αυτάρκεις, με τη Ρωσία, την Ταϊλάνδη και την Ανατολική Ευρώπη να είναι οι κύριοι παραγωγοί σιτηρών για τον κόσμο. Μια τέτοια ζοφερή πρόβλεψη απαιτεί να μετασχηματίσουμε ριζικά το παγκόσμιο σύστημα διατροφής- ένα προσωρινό σύνολο αιτημάτων παρατίθεται στο A Plan to Save the Planet, που αναπτύχθηκε από το Τριηπειρωτικό Ινστιτούτο Κοινωνικών Ερευνών.
Πρόσφατα, ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες έχει καταστήσει σαφές ότι η σύγκρουση στην Ουκρανία και οι κυρώσεις κατά της Ρωσίας πρέπει να τερματιστούν, ώστε αυτοί οι βασικοί παραγωγοί τροφίμων και λιπασμάτων να μπορέσουν να συνεχίσουν την παραγωγή για την παγκόσμια αγορά.
Πρόσφατη μελέτη που διεξήχθη από το Βραζιλιάνικο Ερευνητικό Δίκτυο για την Τροφική και Διατροφική Κυριαρχία και Ασφάλεια (Rede Penssan) επισημαίνει ότι σχεδόν το 60% των οικογενειών της Βραζιλίας δεν έχουν πρόσβαση σε επαρκή τρόφιμα. Από τα 212 εκατομμύρια κατοίκους της χώρας, ο αριθμός εκείνων που δεν έχουν τίποτα να φάνε έχει εκτοξευθεί από 19 εκατομμύρια σε 33,1 εκατομμύρια από το 2020. ‘Οι οικονομικές πολιτικές που επέλεξε η κυβέρνηση και η απερίσκεπτη διαχείριση της πανδημίας οδηγούν στην ακόμη πιο σκανδαλώδη αύξηση της κοινωνικής ανισότητας και της πείνας στη χώρα μας’, δήλωσε η Ανα Μαρία Σεγκάλ, ιατρική επιδημιολόγος της Rede Penssan. Όμως, μόλις πριν από λίγα χρόνια, τα Ηνωμένα Έθνη υπερασπίστηκαν τα προγράμματα της Βραζιλίας Fome Zero και Bolsa Família, τα οποία μείωσαν δραματικά τα ποσοστά πείνας και φτώχειας. Υπό την ηγεσία των πρώην προέδρων Λούλα ντα Σίλβα (2003-2010) και Ντίλμα Ρούσεφ (2011-2016), η Βραζιλία πέτυχε τους στόχους βιώσιμης ανάπτυξης του ΟΗΕ. Οι κυβερνήσεις που ακολούθησαν του Μισέλ Τέμερ (2016-2018) και τουΖ αΐρ Μπολσονάρο (2019-σήμερα) ανέτρεψαν αυτά τα κέρδη και έφεραν τη Βραζιλία πίσω στις χειρότερες ημέρες πείνας, όταν ο ποιητής και τραγουδιστής Σολάνο Τριντάντε τραγουδούσε, «tem gente com fome» («υπάρχουν πεινασμένοι άνθρωποι»):
υπάρχουν πεινασμένοι άνθρωποι
υπάρχουν πεινασμένοι άνθρωποι
υπάρχουν πεινασμένοι άνθρωποι
…
αν υπάρχουν πεινασμένοι άνθρωποι
δώστε τους κάτι να φάνε
αν υπάρχουν πεινασμένοι άνθρωποι
δώστε τους κάτι να φάνε
αν υπάρχουν πεινασμένοι άνθρωποι
δώστε τους κάτι να φάνε
guernicaeu.wordpress.com 