Μεταφράσαμε το εβδομαδιαίο δελτίο του Βιτζάι Πρασάντ, Ινδού ιστορικού, δημοσιογράφου και διευθυντή της Τριηπειρωτικής: Ινστιτούτο Κοινωνικών Ερευνών
Εικόνα: Malina Suliman (Αφγανιστάν), Κορίτσι στην κατάψυξη, 2013.
Την Κυριακή 15 Αυγούστου, ο πρόεδρος του Αφγανιστάν Ασράφ Γκάνι έφυγε από τη χώρα για το Ουζμπεκιστάν. Άφησε πίσω του μια πρωτεύουσα, την Καμπούλ, η οποία είχε ήδη πέσει στα χέρια των προελαυνουσών δυνάμεων των Ταλιμπάν. Ο πρώην πρόεδρος Χαμίντ Καρζάι ανακοίνωσε ότι είχε σχηματίσει ένα συντονιστικό συμβούλιο με τον Αμπντουλάχ Αμπντουλάχ, επικεφαλής της Εθνικής Επιτροπής Συμφιλίωσης, και τον τζιχαντιστή ηγέτη Γκουλμπουντίν Χεκματιάρ. Ο Καρζάι κάλεσε τους Ταλιμπάν να είναι συνετοί, καθώς εισήλθαν στο προεδρικό μέγαρο της Καμπούλ και ανέλαβαν την ευθύνη του κράτους.
Ο Καρζάι, ο Αμπντουλάχ Αμπντουλάχ και ο Χεκματιάρ ζήτησαν τον σχηματισμό εθνικής κυβέρνησης. Αυτό θα εξυπηρετήσει τους Ταλιμπάν, καθώς θα τους επιτρέψει να ισχυρίζονται ότι είναι κυβέρνηση του Αφγανιστάν και όχι των Ταλιμπάν. Αλλά οι Ταλιμπάν και ο ηγέτης τους, Μουλάς Μπαραντάρ, είναι αυτοί που θα είναι ουσιαστικά υπεύθυνοι για τη χώρα, με τους Καρζάι-Αμπντουλάχ Αμπντουλάχ-Χεκματιάρ σε ρόλο βιτρίνας σχεδιασμένης να εξευμενίσει τις καιροσκοπικές εξωτερικές δυνάμεις.
Η είσοδος των Ταλιμπάν στην Καμπούλ αποτελεί μεγάλη ήττα για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Λίγους μήνες μετά την έναρξη του πολέμου των ΗΠΑ κατά των Ταλιμπάν το 2001, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζορτζ Μπους ανακοίνωσε ότι «το καθεστώς των Ταλιμπάν πλησιάζει στο τέλος του». Είκοσι χρόνια αργότερα, είναι πλέον εμφανές το αντίθετο. Αλλά αυτή η ήττα των Ηνωμένων Πολιτειών – αφού ξόδεψαν 2.261 τρισεκατομμύρια δολάρια και προκάλεσαν τουλάχιστον 241.000 θανάτους – είναι μια ψυχρή παρηγοριά για τον λαό του Αφγανιστάν, ο οποίος τώρα θα πρέπει να αντιμετωπίσει τη σκληρή πραγματικότητα της εξουσίας των Ταλιμπάν. Από την ίδρυσή τους στο Πακιστάν το 1994, τίποτα προοδευτικό δεν μπορεί να βρεθεί στα λόγια και τις πράξεις των Ταλιμπάν κατά τη διάρκεια της σχεδόν τριακονταετούς ιστορίας τους. Ούτε μπορεί να βρεθεί κάτι προοδευτικό στον εικοσαετή πόλεμο που οι Ηνωμένες Πολιτείες εξαπέλυσαν κατά του αφγανικού λαού.
Στις 16 Απριλίου 1967, το κουβανικό περιοδικό Tricontinental (Τιρηπειρωτική) δημοσίευσε ένα άρθρο του Τσε Γκεβάρα με τίτλο «Δημιουργήστε δύο, τρία, πολλά Βιετνάμ. Αυτό είναι το σύνθημα’. Ο Γκεβάρα υποστήριξε ότι η πίεση στον βιετναμέζικο λαό έπρεπε να αμβλυνθεί από τους αγώνες των ανταρτών αλλού. Οκτώ χρόνια αργότερα, οι Ηνωμένες Πολιτείες διέφυγαν από το Βιετνάμ καθώς αξιωματούχοι των ΗΠΑ και οι Βιετναμέζοι σύμμαχοί τους επιβιβάστηκαν σε ελικόπτερα από την οροφή του κτιρίου της CIA στη Σαϊγκόν.
Η αμερικανική ήττα στο Βιετνάμ ήρθε κατά τη διάρκεια μιας σειράς ηττών για τον ιμπεριαλισμό: Η Πορτογαλία ηττήθηκε το προηγούμενο έτος στην Αγκόλα, τη Γουινέα Μπισάου και τη Μοζαμβίκη. Οι εργαζόμενοι και οι φοιτητές ανέτρεψαν τη δικτατορία της Ταϊλάνδης, ανοίγοντας μια τριετή διαδικασία που κορυφώθηκε στη φοιτητική εξεγερση του 1976. Οι κομμουνιστές ανέλαβαν την εξουσία στο Αφγανιστάν κατά τη διάρκεια της εξέγερσης του Σαούρ τον Απρίλιο του 1978. Ο ιρανικός λαός ξεκίνησε μια επί σειρά ετών διαδικασία κατά του υποστηριζόμενου από τις ΗΠΑ δικτάτορα, του σάχη του Ιράν, που οδήγησε στην επανάσταση του Ιανουαρίου 1979. Το σοσιαλιστικό Κίνημα New Jewel διεξήγαγε επανάσταση στο μικρό νησιωτικό κράτος της Γρενάδας· Τον Ιούνιο του 1979, οι Σαντινίστας κινήθηκαν στη Μανάγκουα (Νικαράγουα) και ανέτρεψαν το υποστηριζόμενο από τις ΗΠΑ καθεστώς του Αναστάσιο Σομόζα. Αυτές ήταν ανάμεσα στις πολλές Σαϊγκόν, τις πολλές ήττες του ιμπεριαλισμού και τις πολλές νίκες – με τον ένα ή τον άλλο τρόπο – της εθνικής απελευθέρωσης.
Κάθε μια από αυτές τις προόδους ήρθε με διαφορετική πολιτική παράδοση και διαφορετικό ρυθμό. Η πιο ισχυρή μαζική εξέγερση ήταν στο Ιράν, αν και δεν είχε ως αποτέλεσμα μια σοσιαλιστική δυναμική, αλλά μια κληρική δημοκρατία. Καθεμία από αυτές αντιμετώπισε την οργή των Ηνωμένων Πολιτειών και των συμμάχων τους, οι οποίοι δεν θα επέτρεπαν αυτά τα πειράματα -τα περισσότερα από τα οποία ήταν σοσιαλιστικής φύσης- να βλαστήσουν. Μια στρατιωτική δικτατορία ενθαρρύνθηκε στην Ταϊλάνδη το 1976, πόλεμοι δι’ αντιπροσώπων ξεκίνησαν στο Αφγανιστάν και τη Νικαράγουα και το Ιράκ πληρώθηκε για να εισβάλει στο Ιράν τον Σεπτέμβριο του 1980. Η κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών προσπάθησε με κάθε μέσο να αρνηθεί την κυριαρχία σε αυτές τις χώρες και να τις επιστρέψει σε πλήρη υποταγή.
Χάος ακολούθησε. Περιλάμβανε δύο άξονες: την κρίση χρέους και τους πολέμους δια αντιπροσώπων. Αφότου οι αδέσμευτες χώρες ενέκριναν ψήφισμα της Νέας Διεθνούς Οικονομικής Τάξης (NIEO) στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών το 1974, βρέθηκαν στριμωγμένες από τα κυριαρχούμενα από την Δύση χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, συμπεριλαμβανομένου του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και του Υπουργείου Οικονομικών των ΗΠΑ. Αυτοί οι θεσμοί οδήγησαν τα αδέσμευτα κράτη σε βαθιά κρίση χρέους. Το Μεξικό διέγραψε τα χρέη του το 1982 και εγκαινίασε τη συνεχιζόμενη Κρίση Χρέους του Τρίτου Κόσμου. Επιπλέον, μετά τη νίκη των εθνικών απελευθερωτικών δυνάμεων στη δεκαετία του 1970, μια νέα σειρά πολέμων δια αντιπροσώπων και επιχειρήσεων αλλαγής καθεστώτος ξεκίνησαν για να αποσταθεροποιήσουν την πολιτική της Αφρικής, της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής για δύο γενιές.
Δεν έχουμε ακόμη βγει από την καταστροφή που προκλήθηκε από τη δυτική πολιτική της δεκαετίας του 1970.
Η Δυτική αναλγησία προς το Αφγανιστάν καθορίζει τη φύση της αντεπανάστασης και του φιλελεύθερου παρεμβατισμού. Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Τζίμι Κάρτερ αποφάσισε να διαθέσει τεράστιους πόρους στα χειρότερα στοιχεία της αφγανικής πολιτικής και να συνεργαστεί με το Πακιστάν και τη Σαουδική Αραβία για να καταστρέψει τη Λαϊκή Δημοκρατία του Αφγανιστάν (DRA), η οποία διήρκεσε από το 1978 έως το 1992 (μετονομάστηκε σε Δημοκρατία του Αφγανιστάν το 1987).
Χρόνια μετά την πτώση της Δημοκρατίας του Αφγανιστάν, συναντήθηκα με την Αναχίτα Ρατεμπζάντ, η οποία ήταν υπουργός στην πρώτη κυβέρνηση της DRA, για να την ρωτήσω σχετικά με εκείνα τα χρόνια. «Αντιμετωπίσαμε σοβαρές προκλήσεις τόσο στο εσωτερικό της χώρας -από εκείνους που είχαν αντιδραστική κοινωνική άποψη- όσο και από εκείνους που εκτός της χώρας – από τους αντιπάλους μας στις Ηνωμένες Πολιτείες και το Πακιστάν», είπε. «Μήνες αφότου αναλάβαμε τα καθήκοντά μας το 1978, γνωρίζαμε ότι οι εχθροί μας είχαν ενωθεί για να μας υπονομεύσουν και να αποτρέψουν την άφιξη της δημοκρατίας και του σοσιαλισμού στο Αφγανιστάν». Μαζί με την Ρατεμπζάντ βρίσκονταν και άλλες σημαντικές γυναίκες ηγέτες όπως η Σουλτάνα Ουμάιντ, η Σουράγια, η Ρουχάφζα Καμιάρ, η Φιρούζα, η Ντιλάρα Μαρκ, η Δρ. Ρ. Σ. Σινττικί, η Φαουγιάχ Σαχσαουάρι, η Δρ. Αζίζα, η Σιρίν Αφζάλ και η Αλαμάτ Τολκούν- ονόματα ξεχασμένα.
Η Ρατεμπζάντ έγραψε στην εφημερίδα Kabul New Times (1978) ότι «Τα προνόμια που πρέπει να έχουν οι γυναίκες είναι η ίση εκπαίδευση, η ασφάλεια των θέσεων εργασίας, οι υπηρεσίες υγείας και ο ελεύθερος χρόνος για να ζήσουν μια υγιή γενιά για να χτίσουν το μέλλον της χώρας … Η εκπαίδευση και η διαφώτιση των γυναικών είναι τώρα το θέμα της στενής κυβερνητικής προσοχής». Η ελπίδα του 1978 έχει πλέον χαθεί.
O πεσιμισμός δεν θα πρέπει να φορτωθεί μόνο στους Ταλιμπάν, αλλά και εκείνους -όπως οι ΗΠΑ, η Σαουδική Αραβία, η Γερμανία και το Πακιστάν- που χρηματοδοτούσαν και υποστήριζαν θεοκρατικούς φασίστες σαν τους Ταλιμπάν. Στη σκόνη του πολέμου των ΗΠΑ που ξεκίνησε το 2001, γυναίκες όπως η Αναχίτα Ρατεμπζάντ ωθήθηκαν κάτω από το χαλί. Αυτό έκανε τις ΗΠΑ να παρουσιάζουν τις Αφγανές ως ανίκανες να βοηθήσουν τους εαυτούς τους, και ως εκ τούτου να χρειάζονται τον αμερικάνικο εναέριο βομβαρδισμό και έκτακτη παράδοση των ΗΠΑ στο Γκουαντάναμο. Επίσης, οι ΗΠΑ μπορούσαν να αρνηθούν τους ενεργούς δεσμούς τους με τους χειρότερους θεοκράτες και μισογύνηδες (άτομα όπως ο Χεκματιάρ, που δεν διαφέρουν από τους Ταλιμπάν).
Οι ΗΠΑ χρηματοδότησαν τους μουτζαχεντίν, που υπονόμευσαν την ΛΔ Αφγανιστάν, απέκρουσαν την διστακτική σοβιετική παρέμβαση κατά μήκος του Αμού Ντάρια, και στη συνέχεια αύξησαν την πίεση τόσο στους Σοβιετικούς όσο και στην ΛΔ Αφγανιστάν δημιουργώντας τις αντεπαναστατικές αφγανικές δυνάμεις και τα πιόνια της στρατιωτικής δικτατορίας του Πακιστάν σε έναν αγώνα εναντίον της ΕΣΣΔ. Η σοβιετική απόσυρση και η κατάρρευση της ΛΔ Αφγανιστάν οδήγησε σε ένα ακόμη χειρότερο σενάριο με έναν αιματηρό εμφύλιο πόλεμο, από τον οποίο προέκυψαν οι Ταλιμπάν. Ο πόλεμος των ΗΠΑ κατά των Ταλιμπάν διήρκεσε είκοσι χρόνια αλλά – παρά την ανώτερη στρατιωτική τεχνολογία των Ηνωμένων Πολιτειών – οδήγησε στην ήττα των ΗΠΑ.
Φανταστείτε αν οι ΗΠΑ δεν είχαν υποστηρίξει τους μουτζαχεντίν και αν είχε επιτραπεί στους Αφγανούς να απολαύσουν τη δυνατότητα ενός σοσιαλιστικού μέλλοντος. Αυτό θα ήταν ένας αγώνας με τα δικά του ζιγκ-ζαγκ, αλλά σίγουρα θα είχε οδηγήσει σε κάτι καλύτερο από αυτό που έχουμε τώρα: την επιστροφή των Ταλιμπάν, το μαστίγωμα των γυναικών δημοσίως και την επιβολή των χειρότερων κοινωνικών κανόνων. Φανταστείτε το.
Η ήττα της αμερικανικής εξουσίας δεν έρχεται αναγκαστικά αυτές τις μέρες με τη δυνατότητα άσκησης κυριαρχίας και την προώθηση μιας σοσιαλιστικής ατζέντας. Μάλλον, έρχεται μέσα από το χάος και την οδύνη. Η Αϊτή, όπως και το Αφγανιστάν, είναι μέρος της καταστροφής του παρεμβατισμού των ΗΠΑ, η οποία βασανίζεται από δύο αμερικάνικα πραξικοπήματα, την κατοχή της πολιτικής και οικονομικής ζωής της, και τώρα από έναν ακόμη σεισμό. Η ήττα στο Αφγανιστάν μας υπενθυμίζει επίσης την ήττα των ΗΠΑ στο Ιράκ (2011). Αυτές οι δύο χώρες αντιμετώπισαν άγρια αμερικανική στρατιωτική δύναμη αλλά δεν υποτάχθηκαν.
Όλα αυτά φανερώνουν τόσο την οργή της πολεμικής μηχανής των ΗΠΑ, ικανής να καταστρέψει χώρες, όσο και την αδυναμία της αμερικανικής δύναμης, ανίκανης να διαμορφώσει τον κόσμο κατ’ εικόνα της. Το Αφγανιστάν και το Ιράκ δημιούργησαν κρατικά προγράμματα εδώ και εκατοντάδες χρόνια. Οι ΗΠΑ κατέστρεψαν τα κράτη τους σε ένα απόγευμα.
Ο τελευταίος αριστερός πρόεδρος του Αφγανιστάν, Μοχάμεντ Νατζιμπουλάχ, προσπάθησε να οικοδομήσει μια πολιτική εθνικής συμφιλίωσης τη δεκαετία του 1980. Το 1995, έγραψε στην οικογένειά του: «Το Αφγανιστάν έχει πολλές κυβερνήσεις τώρα, κάθε μία από τις οποίες δημιουργήθηκε από διαφορετικές περιφερειακές δυνάμεις. Ακόμη και η Καμπούλ χωρίζεται σε μικρά βασίλεια … εκτός αν και έως ότου όλοι οι παράγοντες [περιφερειακές και παγκόσμιες δυνάμεις] συμφωνήσουν να καθίσουν σε ένα τραπέζι, να αφήσουν τις διαφορές τους στην άκρη για την επίτευξη μιας πραγματικής συναίνεσης σχετικά με την μη παρέμβαση στο Αφγανιστάν και τηρήσουν τη συμφωνία τους, η σύγκρουση θα συνεχιστεί». Όταν οι Ταλιμπάν κατέλαβαν την Καμπούλ το 1996, συνέλαβαν τον πρόεδρο Νατζιμπουλάχ και τον σκότωσαν έξω από το συγκρότημα των Ηνωμένων Εθνών. Η κόρη του, Χίλα, μου είπε λίγες ημέρες πριν οι Ταλιμπάν πάρουν την Καμπούλ για τις ελπίδες της ότι η πολιτική του πατέρα της θα υιοθετηθεί τώρα (διαβάστε στα ελληνικά).
Η έκκληση του Καρζάι είναι σε αυτή την κατεύθυνση. Είναι απίθανο να υιοθετηθεί πραγματικά από τους Ταλιμπάν.
Τι θα μετριάσει τους Ταλιμπάν; Ίσως πίεση από τους γείτονές τους -συμπεριλαμβανομένης της Κίνας- που διακυβεύουν συμφέροντα σε ένα σταθερό Αφγανιστάν. Στα τέλη Ιουλίου, ο υπουργός Εξωτερικών της Κίνας Γουάνγκ Γι συναντήθηκε με τον Μπαραντάρ των Ταλιμπάν στο Τιεντζίν. Συμφώνησαν ότι η πολιτική των ΗΠΑ είχε αποτύχει. Αλλά οι Κινέζοι προέτρεψαν τον Μπαραντάρ να είναι ρεαλιστής: να πάψει να στηρίζει την τρομοκρατία και να ενσωματώσει το Αφγανιστάν στην πρωτοβουλία Ζώνη και Δρόμος. Προς το παρόν, αυτή είναι η μόνη ελπίδα, αλλά ακόμα και αυτό είναι ένα εύθραυστο νήμα.
Τον Ιούλιο του 2020, ο πρώην υπουργός της κυβέρνησης και ποιητής Σουλαϊμάν Λαγέκ πέθανε από πληγές που είχε υποστεί από βομβιστική επίθεση των Ταλιμπάν στην Καμπούλ το προηγούμενο έτος. Το ποίημα του Λαγέκ «Αιώνια πάθη» (1959) περιγράφει τη λαχτάρα για αυτόν τον διαφορετικό κόσμο που τόσο αυτός όσο και πολλοί άλλοι είχαν εργαστεί για να δημιουργήσουν ένα έργο που αφανίστηκε από τις αμερικανικές παρεμβάσεις:
ο ήχος της αγάπης
ξεχειλίζει από τις καρδιές
ηφαιστειακός, μεθυσμένος
…
τα χρόνια πέρασαμ
ακόμα αυτές οι επιθυμίες
όπως οι άνεμοι στα χιόνια
ή σαν κύματα πάνω σε νερά
κραυγές γυναικών, θρήνοι
Οι Αφγανοί είναι σε μεγάλο βαθμό ευτυχείς που βλέπουν την κατοχή των ΗΠΑ να απομακρύνεται, ώστε να είναι μια ακόμη Σαϊγκόν σε μια μακρά ακολουθία. Αλλά αυτό δεν είναι μια νίκη για την ανθρωπότητα. Δεν θα είναι εύκολο για το Αφγανιστάν να βγει από αυτές τις εφιαλτικές δεκαετίες, αλλά η επιθυμία να το κάνει μπορεί ακόμα να ακουστεί.
guernicaeu.wordpress.com 