Της Ana Vračar για το People’s Dispatch
Μετά την ήττα της υποστηριζόμενης από τις ΗΠΑ κυβέρνησης στο Αφγανιστάν από τους Ταλιμπαν, χιλιάδες που εργάζονταν σε διεθνείς οργανισμούς στη χώρα τράπηκαν σε φυγή. Εν τω μεταξύ, ο οργανισμός Γιατροί Χωρίς Σύνορα (ΓΧΣ), σε πρόσφατη δήλωσή του, δήλωσε ότι «οι ομάδες τους παραμένουν εκεί, παρέχοντας ουσιαστική ιατρική περίθαλψη σε ανθρώπους σε όλη τη χώρα». Πρόσθεσαν ότι, «δεδομένης της τρέχουσας αστάθειας, του εκτοπισμού των ανθρώπων και των οξέων αναγκών υγείας, ανησυχούμε για την πρόσβαση στην καθολική υγειονομική περίθαλψη». Σε μια άλλη δήλωση, εξήγησαν ότι περισσότεροι άνθρωποι χρειάζονται υγειονομική περίθαλψη λόγω τραυματισμών, και αυτό οδήγησε σε προσωρινή επιβράδυνση των τακτικών προγραμμάτων που συντονίζει ο οργανισμός, συμπεριλαμβανομένης της περίθαλψης COVID-19.
Τον Μάιο του τρέχοντος έτους, οι ΓΧΣ δημοσίευσαν μια έκθεση για την κατάσταση της υγειονομικής περίθαλψης στο Αφγανιστάν. Η έκθεση τονίζει ότι οι θάνατοι πολιτών στη χώρα αυξάνονται συνεχώς από το 2009, όταν η οργάνωση άρχισε να καταγράφει τους αριθμούς μετά από 4 χρόνια. Η εμπειρία των ΓΧΣ δείχνει ότι το σύστημα υγείας στο Αφγανιστάν δεν ήταν σε θέση να ανταποκριθεί στις ανάγκες των ανθρώπων, πριν καν οι Ταλιμπάν αναλάβουν την εξουσία.
Εξάρτηση από διεθνείς ΜΚΟ ως παρόχους υγείας
Η απόφαση ορισμένων οργανισμών έκτακτης ανάγκης στον τομέα της υγείας να μην εγκαταλείψουν το Αφγανιστάν σε αυτό το σημείο είναι ζωτικής σημασίας για τη συνέχιση της περίθαλψης στη χώρα. Τα τελευταία 10 χρόνια, έχει εδραιωθεί ένα σύστημα υγείας που εξαρτάται από διεθνείς παρόχους ΜΚΟ, ένα μοντέλο που έχει καθοριστεί από διεθνείς χορηγούς.
Στα πρώτα χρόνια της επέμβασης του ΝΑΤΟ υπό την αιγίδα των ΗΠΑ, οι χορηγοί θεώρησαν την ανάθεση υπηρεσιών στην κοινωνία των πολιτών ως μια πιο αποδοτική από πλευράς κόστους εναλλακτική λύση για την κατασκευή ενός εθνικού συστήματος υγείας που θα λειτουργεί από το Υπουργείο Υγείας. Η USAID, η Παγκόσμια Τράπεζα και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πίεσαν για μια παγκόσμια προσέγγιση κάλυψης υγείας, η οποία θα προωθηθεί σε όλο τον κόσμο, οργανωμένη γύρω από ένα Βασικό Πακέτο Υπηρεσιών Υγείας (BPHS) και ένα Βασικό Πακέτο Νοσοκομειακών Υπηρεσιών (EPHS). Σύμφωνα με αυτό το μοντέλο, σε όλους τους πολίτες διασφαλίζεται ένα σύνολο δωρεάν ιατρικών διαδικασιών, τις οποίες διαχειρίζονται διεθνείς ΜΚΟ που λειτουργούν μέσω συμβάσεων με το Υπουργείο Υγείας.
Ωστόσο, μοναδική δουλειά του υπουργείου είναι να κατευθύνει τις οικονομικές συναλλαγές. Δεν υπάρχει κεντρικός συντονισμός του περιεχομένου ή του προγραμματισμού του συστήματος, οπότε οι διαφορετικές εγκαταστάσεις υγείας καθοδηγούνται από τους συγκεκριμένους στόχους κάθε οργανισμού. Οι ΓΧΣ αμφισβήτησαν το κατά πόσον μια τέτοια προσέγγιση μπορεί να διασφαλίσει επαρκή παροχή περίθαλψης. «Ιδιαίτερα η υφιστάμενη πολιτική αναθέτει συμβάσεις υπηρεσιών BPHS στον χαμηλότερου κόστους πάροχο ΜΚΟ, με κίνδυνο υπονόμευσης της ποιότητας των υπηρεσιών που προσφέρονται», αναφέρει η έκθεση.
Ασυμφωνίες μεταξύ δεδομένων και εμπειρίας
Παρά τις αμφίβολες επιλογές στη μοντελοποίηση συστημάτων υγείας, οι δείκτες υγείας στο Αφγανιστάν έχουν βελτιωθεί. Το 2001, η αναλογία μητρικής θνησιμότητας ήταν 1390 ανά 100.000 γεννήσεις, σε σύγκριση με 638 ανά 100.000 γεννήσεις το 2017. Επίσης, το 2001 το ποσοστό βρεφικής θνησιμότητας ήταν 87 θάνατοι ανά 1000 γεννήσεις, ενώ το 2019 ήταν σχεδόν κατά το ήμισυ στα 46.
Δραματικές βελτιώσεις -τουλάχιστον τυπικά- έχουν επιτευχθεί όσον αφορά την προσβασιμότητα στις εγκαταστάσεις υγείας. Σύμφωνα με τα στοιχεία που συνέλεξε το Υπουργείο Δημόσιας Υγείας, η αύξηση των ενεργών θέσεων υγείας κατά την περίοδο 2004-2011 ήταν περίπου τετραπλάσια.
Ωστόσο, εξακολουθούν να υπάρχουν διαφορές στην πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη και οι άνθρωποι αναγκάζονται να πραγματοποιούν μακρινά ταξίδια για να φτάσουν σε επαρκώς στελεχωμένες, λειτουργικές εγκαταστάσεις υγείας. Μερικές από τις εγκαταστάσεις υγείας που κατασκευάστηκαν από εργολάβους των ΗΠΑ έχουν επικριθεί έντονα για την κακή ποιότητά τους. Πολλές εκθέσεις του Ειδικού Γενικού Επιθεωρητή για το Αφγανιστάν προειδοποίησαν για κτίρια που δεν τέθηκαν ποτέ σε λειτουργία ή ήταν πολύ επικίνδυνα για χρήση. Ωστόσο, εξακολουθούν να καταγράφονται στα επίσημα αρχεία, βελτιώνοντας τις επίσημες στατιστικές.
Ακόμη και σε περιπτώσεις όπου υπάρχει μια κοντινή εγκατάσταση υγείας, οι άνθρωποι εξακολουθούν να πρέπει να ταξιδέψουν αλλού λόγω του μειωμένου χρόνου εργασίας ή της ανεπαρκούς ποιότητας της περίθαλψης, δείχνει η έκθεση MSF. Ο Farooq Tariq από τη Λαϊκή Ένωση Περιφερειακής Συνεργασίας της Νότιας Ασίας (SAARC) λέει ότι αυτό μπορεί να το δει κανείς ακόμη και στο Πακιστάν, όπου πολλοί Αφγανοί ταξιδεύουν για να βρουν υγειονομική περίθαλψη που δεν είναι διαθέσιμη σε ντόπιο επίπεδο.
«Φαίνεται ότι κάποια είδη φροντίδας δεν είναι διαθέσιμα στο Αφγανιστάν. Για παράδειγμα, θεραπεία του καρκίνου. Πολλοί άνθρωποι ταξιδεύουν στο Πακιστάν για να έχουν πρόσβαση σε αυτό. Και συχνά πηγαίνουν στον ιδιωτικό τομέα για αυτό: μερικές φορές τα έμπιστα ιδιωτικά νοσοκομεία έχουν προγράμματα που μειώνουν το κόστος για τους φτωχούς ασθενείς, αλλά αυτό δεν συμβαίνει πάντα», λέει ο Farooq Tariq.
Σύγκρουση, απόσταση και κόστος
Οι διεθνείς δωρητές άνοιξαν ένα παράθυρο του προϋπολογισμού για υποδομές υγείας, αλλά ανήλθε σχεδόν σε τίποτα σε σύγκριση με στρατιωτικούς προϋπολογισμούς. Το 2018, η στρατιωτική υποστήριξη στο Αφγανιστάν ανήλθε σε 4,1 δισεκατομμύρια δολάρια, ενώ όλη η αναπτυξιακή βοήθεια ανήλθε σε 3,8 δισεκατομμύρια δολάρια. Νωρίτερα η διαφορά ήταν ακόμη πιο έντονη, καθώς το 2011 η χώρα έλαβε 8,2 δισεκατομμύρια δολάρια στρατιωτικής βοήθειας και 6,8 δισεκατομμύρια δολάρια για όλους τους άλλους τομείς. Αν εξετάσουμε την αναπτυξιακή βοήθεια που διατίθεται ειδικά για την υγεία, βλέπουμε ότι το 2018-2019 ανήλθε σε λιγότερο από το 5% του συνόλου των δωρεών που προορίζονται για το Αφγανιστάν.
Τα χρήματα διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην πρόσβαση του αφγανικού λαού στην περίθαλψη. Το 2020, το 47,3% του αφγανικού πληθυσμού ζούσε κάτω από το εθνικό όριο της φτώχειας, οπότε οι περισσότεροι από αυτούς αναγκάζονται να δανειστούν χρήματα ή να πουλήσουν υπάρχοντα για να αντέξουν οικονομικά τη βασική υγειονομική περίθαλψη. Πέρα από τα μη ιατρικά έξοδα, όπως τα έξοδα μεταφοράς, σύμφωνα με τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα, «τα φάρμακα ταξινομούνταν συνεχώς ως ένα από τα υψηλότερα κόστη που επωμίζονταν οι άνθρωποι. Στο Kunduz (στο βορρά) και στην Καμπούλ, περισσότεροι από τους μισούς από τους ερωτηθέντες είχαν πληρώσει περισσότερα από 44 δολάρια για φάρμακα κατά τη διάρκεια προηγούμενου επεισοδίου ασθένειας» – σε μια χώρα όπου πολλοί ζουν με λιγότερα από 1,60 δολάρια την ημέρα.
Σχεδόν οι μισοί από όσους συμμετείχαν στην έρευνα των ΓΧΣ ανέφεραν ότι ανέβαλαν την αναζήτηση φροντίδας κατά τη διάρκεια του περασμένου έτους λόγω ανησυχιών για συγκρούσεις, αποστάσεις και κόστη. Αυτά τα ζητήματα συχνά είναι συνυφασμένα: οι μεγάλες αποστάσεις από τις εγκαταστάσεις υγείας αυξάνουν το κόστος του ταξιδιού, καθώς και τη δυνατότητα αντιμετώπισης μιας κατάστασης σύγκρουσης στην πορεία – αν κάποιος έχει την τύχη να μην ξεκινήσει εξ’ αρχής.
«Ο εμφύλιος πόλεμος στο Αφγανιστάν δεν τελείωσε μόνο επειδή οι δυνάμεις του ΝΑΤΟ υποχωρούν», λέει ο Tariq. «Αναμένουμε να δούμε περισσότερους ανθρώπους από το Αφγανιστάν να ταξιδεύουν στο Πακιστάν για να έχουν πρόσβαση σε περίθαλψη τις επόμενες εβδομάδες και μήνες, καθώς οι τοπικές ικανότητες δεν θα είναι αρκετές για να θεραπεύσουν όλους όσους έχουν ανάγκη.» Η ανάληψη του ελέγχου της χώρας από τους Ταλιμπάν έχει οδηγήσει σε μια ακόμη πιο επισφαλή κατάσταση όσον αφορά την πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη. Κατά το αποκορύφωμα της μάχης τις τελευταίες ημέρες, τα νοσοκομεία έκτακτης ανάγκης και οι ΓΧΣ στο Λασκάρ Γκα, στη νοτιοδυτική επαρχία Χελμάντ, χτυπήθηκαν από ρουκέτα και υπέστησαν σοβαρές ζημιές. Οι τελευταίες πολιτικές εξελίξεις έχουν αποδυναμώσει περαιτέρω ένα ήδη εύθραυστο σύστημα υγείας.
guernicaeu.wordpress.com 