O Μπέντζαμιν Μπράτον σχετικά με το γιατί η φιλοσοφία μας απέτυχε να αντιμετωπίσει την πανδημία, και γιατί πρέπει να θελιώσουμε μια θετική βιοπολιτική ως θέμα ζωής και θανάτου. Πηγή: Verso
Καθώς ένα ακόμη κύμα μολύνσεων λαμβάνει χώρα και η κακή απόδοση εμβολιασμών γίνεται πραγματικότητα, οι κοινωνίες κρατούνται δυστυχώς όμηροι από έναν γνωστό συνασπισμό απληροφόρητων, παραπληροφορημένων, παραπλανημένων και μισανθρώπων. Καθιστούν τα διαβατήρια εμβολίων, τα οποία δεν επιθυμεί κανείς, πιθανότατα αναγκαία. Χωρίς το θόρυβο και το ναρκισσισμό τους, τα ποσοστά εμβολιασμού θα ήταν αρκετά υψηλά ώστε να μην χρειάζονται τα διαβατήρια.
Αλλά δεν είναι μόνο ο «όχλος» που προκαλεί αυτό το θλιβερό χάος, αλλά και μερικές φωνές από τα ανώτερα ακαδημαϊκά κλιμάκια. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, όταν η κοινωνία χρειαζόταν απεγνωσμένα να κατανοήσει τη μεγάλη εικόνα, η φιλοσοφία απέτυχε τη στιγμή, μερικές φορές λόγω άγνοιας ή ασυνέπειας, μερικές φορές από καθαρά διανοητική απάτη. Το παράδειγμα του Ιταλού φιλοσόφου, Τζόρτζιο Αγκάμπεν εν μέρει μας λέει γιατί.
Διάσημος για τις κριτικές περί «βιοπολιτικής» που έχουν βοηθήσει στη διαμόρφωση των ανθρωπιστικών οπτικών για τη βιολογία, την κοινωνία, την επιστήμη και την πολιτική, ο Αγκάμπεν ξόδεψε τις δημοσιεύσεις του στην πανδημία με πάνω από μια ντουζίνα editorials που αρνούνται την κατάσταση με τρόπο παράλληλο με την alt right (και «αριστερή») συνωμοσιολογία.
Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, η ήπιας ισχύος επιρροή των βασικών εννοιών που έχε εισάγει στις Ανθρωπιστικές Επιστήμες – homo sacer, zoē / bios, κατάσταση εξαίρεσης, κλπ. – είχε καταστεί σημαντική. Αυτό συνέβαλε επίσης στο να παγιωθεί σε μια σταθερή ορθοδοξία, που στέκεται ύποπτα σε κάθε κυβερνητική παρέμβαση τεχνητής νοημόσύνης στη βιολογική κατάσταση της ανθρώπινης κοινωνίας ως ανεπιφύλακτα ολοκληρωτική. Στο όνομα της «κριτικής», η προκαθορισμένη προσέγγιση για οποιαδήποτε βιοτεχνολογία είναι συχνά να την μεταφράσει σε καταναγκαστική χειραγώγηση της κυριαρχίας του σώματος και της βιωμένης εμπειρίας.
Αν φανταζόταν κανείς τον Άλεξ Τζόουνς όχι ως παλιό παιδί του Τέξας, αλλά μάλλον ως φοιτητή χάιντεγκεριανού ιεροδιδασκαλείου, αυτό θα έδινε μια ιδέα για το πώς ο ίδιος ο Αγκάμπεν προσέγγισε τα αιτήματα για δημόσια τοποθέτηση σχετικά με την πανδημία COVID-19. Ξεκινώντας τον Φεβρουάριο του 2020, με το «Η Εφεύρεση μιας Επιδημίας», αποκάλεσε τον ιό hoax και τις καθυστερημένες καραντίνες στην Ιταλία ως έναν «τεχνο-ιατρικό δεσποτισμό». Στο «Ρέκβιεμ για τους Φοιτητές», κατήγγειλε τα σεμινάρια στο Zoom ως συναίνεση στις συνθήκες στα στρατόπεδα συγκέντρωσης της Silicon Valley (τα λόγια δικά του). Στο «Πρόσωπο και θάνατος», χλευάζει τη χρήση μασκών ως θυσία της τελετουργικής ανθρωπιάς του γυμνού προσώπου.
Κάθε σύντομο δοκίμιο ήταν πιο παράλογο και έντονο από το προηγούμενο. Με τη δημοσίευση των πρώτων, ο φίλος του Αγκάμπεν, ο Γάλλος φιλόσοφος Ζαν-Λυκ Νανσύ, μας προειδοποίησε να τον αγνοήσουμε και ότι αν ο ίδιος είχε ακολουθήσει στο παρελθόν την ιατρική συμβουλή του Αγκάμπεν που τον είχε αποθαρρύνει να κάνει μια μεταμόσχευση καρδιάς που έσωσε τη ζωή του, θα ήταν νεκρός.
Νωρίτερα αυτό τον μήνα, ο Αγκάμπεν έκανε πλήρη, άμεση και ρητή σύγκριση των διαβατηρίων εμβολιασμού με τα ναζιστικά αστέρια στους Εβραίους. Σε ένα σύντομο άρθρο που ονομάζεται «Πολίτες δεύτερης κατηγορίας», συνδέει τις μοίρες εκείνων που αρνούνται τον εμβολιασμό με εκείνες των Εβραίων κατά τον φασισμό και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι «Η «πράσινη κάρτα» (άδεια εμβολίου της Ιταλίας) μετατρέπει για εκείνους που δεν την έχουν σε φορείς ενός εικονικού κίτρινου αστεριού». Αφού σηκώσω το σαγόνι μου, δεν μπορώ παρά να συγκρίνω την ανάλυση του Αγκάμπεν με εκείνη της επηρρεασμένης από το Qannon Αμερικανίδας βουλευτή, Μάρτζορι Τέιλορ Γκριν, η οποία τον πρόλαβε, όταν έγραψε τον Μάιο ότι «Οι εμβολιασμένοι εργαζόμενοι παίρνουν μια στάμπα εμβολιασμού ακριβώς όπως οι Ναζί εξανάγκασαν τους Εβραίους να φορούν ένα χρυσό αστέρι».
Σε αυτήν τη συνεχιζόμενη επίδοση, ο Αγκάμπεν απορρίπτει ρητά όλα τα μέτρα άμβλυνσης της πανδημίας υπέρ μιας πεποίθησης «αποδοχής της παράδοσης και άρνησης της νεωτερικότητας», η οποία αρνείται τη σημασία μιας βιολογίας που είναι πραγματική, ανεξάρτητα από τις λέξεις που χρησιμοποιούνται για να την ονομάσουμε. Κάτι φαίνεται να έχει πρόσφατα αλλάξει για τον ίδιο, και όμως την ίδια στιγμή, μια εκ νέου ανάγνωση στα πρώτα κείμενα του υπό το φως των κειμένων για την πανδημία είναι διαφωτιστική. Η θέση του δεν άλλαξε ξαφνικά. Ήταν έτσι από την αρχή.
Ο ρομαντισμός ήταν ένας μόνιμος συνεπιβάτης στις πτήσεις της Δυτικής Νεωτερικότητας, και το πένθος του για «χαμένα αντικείμενα» που ήταν πάντα απρόσιτα μεταξύ μελαγχολίας και εξέγερσης. Η αισθητική απέχθεια του ρομαντισμού για τον ορθολογισμό και την τεχνολογία τελικά έχει λιγότερο να κάνει με τα αποτελέσματά τους από ό, τι με το ότι αποκαλύπτουν το πόσο διαφορετικά λειτουργεί πραγματικά ο κόσμος σε σχέση με το πως εμφανίζεται στο μύθο. Ο πραγματικός εχθρός είναι λιγότερο η αποξένωση σε σχέση από την απομυθοποίηση και έτσι δέχεται πάντα τη συνεργασία με τους Συντηρητικούς.
Δεν αποτελεί έκπληξη λοιπόν το γεγονός ότι ο Αγκάμπεν κέρδισε τις ευχαριστίες τόσο της Λέγκας του Βορρά όσο και των κινημάτων κατά της μάσκας και του εμβολίου. Τα συμπεράσματά του είναι παρόμοια με εκείνα του Βραζιλιάνου λαϊκιστή προέδρου Ζαΐρ Μπολσονάρο, ο οποίος βλέπει τον ιό ως μια πομπώδη συνωμοσία από τεχνο-ιατρούς παγκοσμιοποιητές για την υπονόμευση της παραδοσιακής εξουσίας και της φυσικής σωματικής και κοινωνικής συνοχής. Ποιο είναι το αντικείμενο που χάνεται; Οι συνεισφορές του Αγκάμπεν είναι, κατά βάση, μια περίτεχνη υπεράσπιση μιας προδαρβινικής αντίληψης του ανθρώπου και των μυστικιστικών δεσμών που αυτή παρείχε. Τελικά, δεν υπερασπίζεται τη ζωή, την αρνείται.
Πλέον, οι μεγαλύτεροι διαδικτυακοί υποστηρικτές του Αγκάμπεν δεν είναι οι επί σειρά ετών αναγνώστες του, αλλά μάλλον μια ομάδα νέων οπαδών, κυρίως ένας συνασπισμός τραυματισμένων αντιδραστικών παιδιών. Από τους βιταλιστές Αντιδραστικούς που παραθέτουν τον Ιούλιο Έβολα και τον Αλεξάντρ Ντούγκιν μέχρι τον αντι-εμβολιαστή συγκάτοικο που βάζει ενεργειακά ποτά στο μπονγκ του, αυτοί και άλλοι μοναχικοί αντι-ήρωες είναι καταδικασμένοι από τη μοίρα τους να βλέπουν καθαρά μέσα από τις υποκρισίες της Matrix πραγματικότητας μας. Γι’ αυτούς, η στάση του Αγκάμπεν τους ενώνει με την κληρονομιά των ένδοξων και αποκρυφιστικών αρνήσεων των Ρομαντικών. Στη πράξη δεν είναι τόσο μια θεωρία του πετάλου περί της συμμαχίας αριστερών-δεξιών, όσο μια συμμαχία μεταξύ απόκληρων και ηλίθιων.
Στο βιβλίο μου, Η εκδίκηση της πραγματικότητας: Πολιτική για έναν μεταπανδημικό κόσμο, πραγματεύομαι την προέλευση και το καταδικασμένο μέλλον του είδους της αρνητικής βιοπολιτικής του Αγκάμπεν. «Αν και η κοσμοθεωρία του Αγκάμπεν είναι κλασικά ευρωπαϊστική, ξεχειλισμένη από παραμορφωμένη Εβραϊκή θεολογία, η επιρροή του στις Ανθρωπιστικές Επιστήμες είναι πολύ ευρύτερη και βαθύτερη» και έτσι ο απολογισμός που οφείλεται πηγαίνει πολύ πέρα από τα αναθεωρημένα σύλλαμπους. «Το ερώτημα είναι πόσες από τις φιλοσοφικές παραδόσεις στις οποίες έχει προσκολληθεί ο Αγκάμπεν τις τελευταίες δεκαετίες θα πρέπει επίσης να εγκαταλειφθούν. Τι σχέση έχουν με τα σφάλματα της δουλειάς του Αγκάμπεν; Είναι ένα παραδοσιακό, πολιτισμικό, τοπικά ενσωματωμένο δογματικό οικοδόμημα, που προστατεύει τη τελετουργική σημασία των πραγμάτων από τη ρητή γύμνια της πραγματικότητάς τους: όπως οι προκλητικοί μονόλογοι ενός νότιου ιεροκήρυκα, η θλιβερή θεωρία του είναι αναμφισβήτητα όμορφη ως γοτθική πολιτική λογοτεχνία, και θα πρέπει πιθανώς να διαβαστεί μόνο ως τέτοια».
Ωστόσο, ο απολογισμός των κληροδοτημάτων του και άλλων συναφών έργων έχει καθυστερήσει πολύ. Η οδός της βιοπολιτικής κριτικής επιχειρηματολογεί με πάθος ότι η επιστήμη, τα δεδομένα, η παρατήρηση και η μοντελοποίηση είναι εγγενώς και στην ουσία τους μορφές κυριαρχίας και παιχνίδια σχέσεων εξουσίας. Οι αριθμοί είναι άδικοι, οι λέξεις είναι όμορφες. Το να δεχτούμε ότι οι πραγματικές, υποκείμενες διαδικασίες της βιοχημείας είναι προσβάσιμες, και παράγουν τόσο την αιτία και την παρέμβαση, θεωρείται αφελές. Είναι μια διάθεση που βρέθηκε επίσης σε διαφορετικούς τόνους και αποχρώσεις στο έργο της Χάνα Άρεντ, του Μισέλ Φουκώ, και ειδικά του Ιβάν Ίλιτς, που πέθανε από έναν όγκο του προσώπου τον οποίο αρνήθηκε να θεραπεύσει όπως οι γιατροί του συνέστησαν. Ακόμα και εδώ στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, στο Σαν Ντιέγκο, ένα κέντρο της διεπιστημονικής βιοτεχνολογικής έρευνας, πολλοί συνάδελφοι επιμένουν ότι η «ψηφιοποίηση της Φύσης» είναι «μια αδύνατη φαντασίωση», ακόμα και όταν δέχονται ένα εμβόλιο mRNA βασισμένο σε ένα πρωτότυπο βιοεκτυπώμενο από ένα υπολογιστικό μοντέλο του γονιδιώματος του ιού που αναρτήθηκε από την Κίνα πριν φτάσει στη Βόρεια Αμερική.
Όπως έχω προτείνει και αλλού, αυτός ο προσανατολισμός είναι υποδειγματικός για την επιρροή της Θεωρίας Boomer. Οι baby boomers έχουν κυριεύσει τη φαντασία της Αριστεράς – κληροδοτώντας της τεράστιες ικανότητες να αποδομήσει και να κριτικάρει την εξουσία, αλλά αδύναμες ικανότητες να οικοδομήσει και να συνθέσει. Ίσως η τελευταία εκδίκηση της «γενιάς του ’68» σε όσους κληρονομούν τα προβλήματά της, είναι το πνευματικό αξίωμα ότι η δομή είναι πάντα πιο ύποπτη από ότι η διάλυση της και η σύνθεσή της πιο προβληματική από την αντίσταση, όχι μόνο ως πολιτικές στρατηγικές αλλά ως μεταφυσικοί κανόνες. Το σχέδιό τους ήταν και παραμένει ο οριζόντιος πολλαπλασιασμός των υπό όρους απόψεων τόσο ως μέσων όσο και ως στόχων, μέσω της φαντασιακής διάλυσης του δημόσιου λόγου, της απόφασης και της δομής. Με αυτόν τον τρόπο μπορούν να φετιχοποιούν από την μια το «πολιτικό», ενώ αρνούνται την «κυβερνητικότητα».
Μεγάλωσα σε αυτήν την παράδοση, αλλά ο κόσμος λειτουργεί πολύ διαφορετικά από αυτόν που φαντάζονται αυτοί της γενιάς του ’68. Ελπίζω ότι η φιλοσοφία δεν θα συνεχίσει να απογοητεύει εκείνους που πρέπει να δημιουργήσουν, να συνθέσουν και να δώσουν εφαρμόσιμη δομή σε έναν άλλο κόσμο από αυτόν.
Τα ξεσπάσματα του Αγκάμπεν για την πανδημία είναι ακραία, αλλά και υποδειγματικά γι’ αυτήν την ευρύτερη αποτυχία. Η φιλοσοφία και οι Ανθρωπιστικές Επιστήμες απέτυχαν στην πανδημία, επειδή συνδέθηκαν πολύ στενά με ένα αστήριχτο σύνολο τύπων, αντανακλαστικά καχύποπτων για τον στοχευμένο ποσοτικό προσδιορισμό και ανίκανων να εξηγήσουν την επιδημιολογική πραγματικότητα της αμοιβαίας μετάδοσης ή να εκφράσουν μια ηθική των ανοσολογικών κοινών. Γιατί; Εν μέρει επειδή η διαθέσιμη γλώσσα της ηθικής μονοπωλείται από την έμφαση στην υποκειμενική ηθική σποπιμότητα και έναν αυτο-θεωρούμενο πρωταγωνισμό για τον οποίο «εγώ» είναι ο πιλοτικός ηθικός παράγοντας των αποτελεσμάτων.
Η πανδημία μας ανάγκασε σε ένα άλλο είδος ηθικής. Η ιδεαλιστική διάκριση μεταξύ ζωής και βίου ως τρόπων «ζωής» γύρω από την οποία ο Αγκάμπεν οικοδομεί τη βιοπολιτική του κριτική είναι μια υπόθεση που καταρρέει μπροστά στην επιδημιολογική οπτική της κοινωνίας. Γιατί φορέσαμε μάσκες; Εξαιτίας μιας αίσθησης ότι οι εσωτερικές μας σκέψεις θα εκδηλώνονταν εξωτερικά και θα μας προστάτευαν; Ή μήπως οφείλεται στο γεγονός ότι αναγνωρίζουμε τους εαυτούς μας ως βιολογικούς οργανισμούς, μεταξύ άλλων, ικανούς να βλάψουν και να βλάπτονται ως τέτοιοι;
Η διαφορά είναι μεγάλη. Καθώς περνάμε δίπλα από έναν ξένο, πώς η ηθική αλλάζει από υποκειμενική πρόθεση βλάβης ή στοργής στην αντικειμενική βιολογική κατάσταση της μετάδοσης; Ποια είναι τότε η ηθική του να είσαι αντικείμενο; Θα το μάθουμε. Αλλά όταν παρουσιάζεται η ανάγκη για εντατική ανίχνευση και μοντελοποίηση στην υπηρεσία της πολύ ισχνής παροχής κοινωνικών υπηρεσιών σε εκείνους που έχουν ανάγκη, πολλοί δημόσιοι διανοούμενοι τα έχασαν, όντας σε θέση να προσφέρουν μόνο κούφιες αυταπάτες για «επιτήρηση».
Αυτό που διακυβεύεται δεν είναι μόνο μια αδιόρατη ακαδημαϊκή διαμάχη, αλλά μάλλον η ικανότητά μας να διατυπώνουμε τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος, δηλαδή να είμαστε όλοι μαζί homo sapiens, σε σχέση με όλες τις έντονες ιστορίες αυτής της πρότασης. Υποστηρίζω ότι χρειαζόμαστε αντ’ αυτού μια θετική βιοπολιτική βασισμένη σε μια νέα λογική της ένταξης, της φροντίδας, του μετασχηματισμού και της πρόληψης, και χρειαζόμαστε μια φιλοσοφία και μια ανθρωπιστική επιστήμη για να συμβάλει στη σύνταξή της.
Ευτυχώς, από πολλές απόψεις έχουμε ήδη. Ένας σύντομος και ιδιαίτερα ημιτελής κατάλογος τέτοιων θεμάτων μπορεί να περιλαμβάνει τη χαρτογράφηση της Σίλβια Ουίντερ για το «ποιος μετράει» ως άνθρωπος στην αποικιακή νεωτερικότητα: Το «εμείς» έχει καθοριστεί από τον αποκλεισμό. Περιλαμβάνει επίσης όσους μελετούν το μικροβίωμα συμπεριλαμβανομένου του ρόλου της μικροβιακής ζωής μέσα στα ανθρώπινα σώματα για να μας κρατήσουν ζωντανούς: Ο άνθρωπος ήδη περιλαμβάνει το μη ανθρώπινο. Περιλαμβάνει όσους μελετούν την ανθρωπογένεση και τις κοινές εξελικτικές ρίζες του ανθρώπινου είδους και του πλανητικού μέλλοντος: Ο άνθρωπος είναι συνεχής, μεταναστευτικός και μεταβάλλεται. Περιλαμβάνει όσους μελετούν την πειραματική αστροναυτική και τις οριακές συνθήκες επιβίωσης σε ένα εύθραυστο τεχνητό περιβάλλον: Στα όρια της επιβιωσιμότητας ο άνθρωπος είναι σαν ένα ψάρι που ανακαλύπτει το νερό. Περιλαμβάνει όσους μελετούν το CRISPR και άλλες τεχνολογίες αναδημιουργίας για τη γενετική θεραπεία: Ο άνθρωπος μπορεί να ανασυντεθεί στα βαθύτερα επίπεδα.
Η επιβεβαίωση ή άρνηση του τι είναι ο άνθρωπος καταλήγει επίσης στο τι άνθρωποι μπορούμε να γίνουμε. Αυτό τροφοδοτεί τις πολιτιστικές διαμάχες σχετικά με τις θεραπείες και τις τεχνικές αλλαγής φύλου. Ο άνθρωπος είναι επίσης μια ομάδα, σύνθετη και πλουραλιστική συνάθροιση διαθέσιμη για αυτο-διαμόρφωση, έτσι ώστε κάποιος μπορεί τελικά να αισθάνεται άνετα στην αλληλεπίδραση με τους άλλους. Αλλά η γενική διαθεσιμότητα συνθετικών ανδρογόνων, οιστρογόνων και προγεστερόνης βασίζεται στη σύγχρονη εργαστηριακή βιοτεχνολογία που η βιοπολιτική του Αγκάμπεν θεωρεί επεμβατική και αφύσικη.
Αν η Φιλοσοφία και οι Ανθρωπιστικές Επιστήμες πρόκειται να διεκδικήσει τη δέουσα αξιοπιστία για τις παρούσες και μελλοντικές προκλήσεις, η συλλογική σύλληψη μιας άλλης θετικής βιοπολιτικής -που βασίζεται στην πραγματικότητα των κοινών τεχνητών και βιολογικών συνθηκών μας- είναι απολύτως απαραίτητη.
Προς αυτό, καταλήγω με ένα άλλο απόσπασμα από το Η εκδίκηση της πραγματικότητας: «Ένας νεοφιλελεύθερος βιταλισμός για τον οποίο ‘η ζωή θα βρει έναν τρόπο’ δεν αποτελεί επιλογή· Είναι ένα παραμύθι μιας άνετης τάξης που δεν ζει με την καθημερινή υπηρεσία των τοπίων λυμάτων και εκτεθειμένων πτωμάτων…». Αντ ‘αυτού, «Αυτή η θετική βιοπολιτική είναι περιεκτική, υλιστική, αναζωογονητική, ορθολογική, με βάση μια απομυθοποιημένη εικόνα του ανθρώπινου είδους, αντιλαμβανόμενη ένα μέλλον διαφορετικό από αυτό που ορίζεται από πολλές πολιτιστικές παραδόσεις. Δέχεται την εξελικτική εμπλοκή των θηλαστικών και των ιών. Δέχεται τον θάνατο ως μέρος της ζωής. Επομένως, αποδέχεται τις ευθύνες της ιατρικής γνώσης για την πρόληψη και τον μετριασμό των άδικων θανάτων και της δυστυχίας ως κάτι εντελώς διαφορετικό από τη νατιβιστική ανοσοποίηση ενός πληθυσμού ανθρώπων από έναν άλλο. Αυτό περιλαμβάνει όχι μόνο δικαιώματα στην ιδιωτική ζωή του ατόμου, αλλά και κοινωνικές υποχρεώσεις για τη συμμετοχή σε ενεργες, πλανητικες βιολογικές κοινότητες. Είναι, αδιάλλακτα, μια βιοπολιτική με θετική και προβολική έννοια»
Η πανδημία είναι, δυνητικά, ένα κάλεσμα αφύπνισης ότι η νέα κανονικότητα δεν μπορεί να είναι απλά εκ νέου η παλιά κανονικότητα. Αυτό σημαίνει αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο οι ανθρώπινες κοινωνίες — οι οποίες είναι πλανητικές σε εμβέλεια και επιρροή — έχουν νόημα, διαμορφώνουν τις ίδιες και συνθέτουν τους εαυτούς τους. Πρόκειται για ένα έργο τόσο φιλοσοφικό όσο και πολιτικό. Η αποτυχία δεν αποτελεί επιλογή.
Ο Μπέντζαμιν Χ. Μπράτον είναι καθηγητής Εικαστικών Τεχνών στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Σαν Ντιέγκο. Είναι Διευθυντής Προγράμματος της ομάδας προβληματισμού Terraforming στο Ινστιτούτο Μέσων, Αρχιτεκτονικής και Σχεδιασμού Strelka στη Μόσχα. Είναι συγγραφέας πολλών βιβλίων, μεταξύ των οποίων και του βιβλίου The Stack, το οποίο αναπτύσσει μια ολοκληρωμένη πολιτική φιλοσοφία υπολογισμού σε πλανητική κλίμακα.
Η μετάφραση του παραπάνω κειμένου δεν συνιστά ταύτιση με το σύνολο των φιλοσοφικών θέσεων του συγγραφέα.
guernicaeu.wordpress.com 