Ο Carlos Martinez είναι ένας ανεξάρτητος ερευνητής και πολιτικός ακτιβιστής από το Λονδίνο της Βρετανίας. Το πρώτο του βιβλίο, The End of the Beginning: Lessons of the Soviet Collapse, εκδόθηκε το 2019 από το LeftWord Books. Οι κύριοι τομείς έρευνας του είναι η οικοδόμηση των σοσιαλιστικών κοινωνιών στο παρελθόν και το σήμερα, προοδευτικά κινήματα στη Λατινική Αμερική, και η πολυπολικότητα. Πηγή: Morning Star
Το σύνθημα «Ούτε Ουάσιγκτον, ούτε Πεκίνο» βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην υπόθεση ότι η Κίνα είναι ιμπεριαλιστική και ότι ο νέος ψυχρός πόλεμος είναι ένας ενδοϊμπεριαλιστικός πόλεμος — ένας πόλεμος στον οποίο οι ανταγωνιστές αγωνίζονται για το μερίδιο των λαφυρών από την εκμετάλλευση των ξένων χωρών.
Αν η Κίνα δεν είναι ιμπεριαλιστική, και αν ο νέος ψυχρός πόλεμος δεν είναι παράδειγμα ενδοιμπεριαλιστικής αντιπαλότητας, η θέση του «τρίτου στρατοπέδου» απλώς δεν είναι βιώσιμη.
Πρέπει να αρχίσουμε επιχειρώντας να ορίσουμε τον ιμπεριαλισμό. Στο κλασικό έργο του Ιμπεριαλισμός: Το Ανώτερο Στάδιο του Καπιταλισμού — η πρώτη σοβαρή μελέτη του φαινομένου από μαρξιστική σκοπιά — ο Λένιν δηλώνει ότι, έχοντας καταλήξει στον «συντομότερο δυνατό ορισμό» του, ο ιμπεριαλισμός μπορεί να θεωρηθεί απλά ως «το μονοπωλιακό στάδιο του καπιταλισμού».
Σημειώνει ότι ένας τόσο συνοπτικός ορισμός είναι κατ’ ανάγκη ανεπαρκής και είναι χρήσιμος μόνο στο βαθμό που συνεπάγεται την παρουσία πέντε «βασικών χαρακτηριστικών»:
- Ο καπιταλισμός έχει αναπτυχθεί σε ένα επίπεδο όπου, στους κύριους κλάδους της παραγωγής, οι μόνες βιώσιμες επιχειρήσεις είναι εκείνες που μπόρεσαν να συγκεντρώσουν τεράστια ποσότητα κεφαλαίου, δημιουργώντας έτσι μονοπώλια.
- Η εμφάνιση μιας «χρηματιστικής ολιγαρχίας», κυρίως των τραπεζών, ως κινητήριας δύναμης της οικονομίας.
- Η εξαγωγή κεφαλαίων (ξένες επενδύσεις) ως σημαντική κινητήρια δύναμη για την ανάπτυξη.
- Η δημιουργία «διεθνών μονοπωλιακών καπιταλιστικών ενώσεων που μοιράζονται τον κόσμο μεταξύ τους», το αντίστοιχο της σύγχρονης πολυεθνικής εταιρείας.
- Η παγκόσμια επικράτεια έχει χωριστεί πλήρως μεταξύ των καπιταλιστικών δυνάμεων. Οι αγορές και οι πόροι σε όλο τον κόσμο έχουν ενσωματωθεί στο καπιταλιστικό παγκόσμιο σύστημα.
Ο ορισμός του Λένιν παραμένει μια χρήσιμη και σχετική περιγραφή του καπιταλιστικού κόσμου.
Ωστόσο, λίγους μήνες μετά τη δημοσίευση του βιβλίου του, μια νέα μεταβλητή εμφανίστηκε στην παγκόσμια πολιτική με τη μορφή του σοσιαλιστικού στρατοπέδου.
Η Σοσιαλιστική Ομάδα των Χωρών διαταράσσει το ιμπεριαλιστικό σύστημα με διάφορους τρόπους: προφανώς, απέσυρε άμεσα τις σοσιαλιστικές χώρες από αυτό το σύστημα, προσέφερε στήριξη στα αποικιακά και αντιιμπεριαλιστικά απελευθερωτικά κινήματα επιταχύνοντας τη νίκη τους και πρόσφερε βοήθεια και ευνοϊκές εμπορικές σχέσεις σε πρώην αποικιοκρατούμενα κράτη που διαφορετικά δεν θα είχαν άλλη επιλογή από το να υποταχθούν στη νεοαποικιακή καταπίεση.
Η άφιξη της σοσιαλιστικής κρατικής εξουσίας στην Ευρώπη και την Ασία ήταν, επομένως, ένα άνευ προηγουμένου δώρο για την υπόθεση της εθνικής κυριαρχίας σε όλο τον κόσμο. Ταυτόχρονα, και σε ισότιμη βάση, ήταν μια οπισθοδρόμηση για το ιμπεριαλιστικό παγκόσμιο σύστημα.
Ο κόσμος δεν είναι πλέον τόσο ξεκάθαρα διαιρεμένος σε ιμπεριαλιστικά και καταπιεσμένα έθνη όπως ήταν πριν το 1917.
Ως εκ τούτου, τα πέντε χαρακτηριστικά του ιμπεριαλισμού του Λένιν δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν απλώς ως μια λίστα ελέγχου για να απαντηθεί το ερώτημα αν μια δεδομένη χώρα είναι ιμπεριαλιστική.
Ο Καναδός πολιτικός αναλυτής Stephen Gowans πρότεινε τον ακόλουθο ευρύ ορισμό: «Ο ιμπεριαλισμός είναι μια διαδικασία κυριαρχίας καθοδηγούμενη από οικονομικά συμφέροντα».
Αυτή η κυριαρχία «μπορεί να κηρυχθεί και επίσημα, ή αδήλωτα και ανεπίσημα, ή και τα δύο.»
Αυτό παρέχει ένα χρήσιμο πλαίσιο για να σκεφτούμε αν η Κίνα είναι ιμπεριαλιστική: συμμετέχει σε μια διαδικασία επικυριαρχίας που καθοδηγείται από οικονομικά συμφέροντα;
Μήπως, σύμφωνα με τον Samir Amin, αξιοποιεί την «τεχνολογική ανάπτυξη, την πρόσβαση σε φυσικούς πόρους, το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα, τη διάδοση πληροφοριών και τα όπλα μαζικής καταστροφής» προκειμένου να κυριαρχήσει στον πλανήτη και να αποτρέψει την εμφάνιση οποιουδήποτε κράτους ή κινήματος που θα μπορούσε να εμποδίσει αυτήν την επικυριαρχία;
Την εποχή που ο Λένιν έγραφε, η Κίνα ανήκε σαφώς στην ομάδα των καταπιεσμένων χωρών, καθώς είχε στεερηθεί ένα μεγάλο μέρος της κυριαρχίας της από τις αποικιακές δυνάμεις κατά τη διάρκεια των προηγούμενων 80 ετών.
Μία από τις ιστορικές παγκοσμίως νίκες της Κινεζικής Επανάστασης ήταν ο τερματισμός αυτής της κυριαρχίας και η εγκαθίδρυση της εθνικής ανεξαρτησίας του κινεζικού λαού.
Στον βαθμό που η Κίνα είναι ιμπεριαλιστική, αυτό πρέπει να είναι ένα πρόσφατο φαινόμενο – που πιθανώς να ξεκινάει τα τελευταία 20 χρόνια, κατά το οποίο η συνεχής αύξηση του ΑΕΠ της Κίνας έχει οδηγήσει στο να γίνει η μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο (σε όρους ισοτιμίας αγοραστικής δύναμης) και μια τεχνολογική δύναμη.
Ασφαλώς η Κίνα έχει το δίκαιο μερίδιο μονοπωλίων που εξάγει εξαιρετικές ποσότητες κεφαλαίου.
Οι εκροές άμεσων επενδύσεων από την Κίνα ανέρχονται σε περίπου 117 δισεκατομμύρια δολάρια, ελαφρώς περισσότερα από ό,τι η Γερμανία, ελαφρώς λιγότερα από ό,τι η Ολλανδία.
Όσον αφορά την αναλογία των εκροών των άμεσων ξένων επενδύσεων προς το ΑΕΠ (δηλαδή τη σημασία των εξαγωγών κεφαλαίων στην εθνική οικονομία συνολικά), η αξία για την Κίνα είναι 0,8%— παρόμοιο επίπεδο με αυτό της Βραζιλίας, και πολύ λιγότερο από την Ιρλανδία, την Ιαπωνία, τη Σουηδία, την Ολλανδία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.
Θα ήταν δύσκολο να επιχειρηματολογήσουμε υπέρ του χαρακτηρισμού της Κίνας ως ιμπεριαλιστικής με βάση μόνο τις ξένες επενδύσεις.
Σε ένα μεγάλο άρθρο για το Counterfire, ο Dragan Plavsic ισχυρίζεται ότι η παγκόσμια επέκταση της Κίνας είναι «απλώς το τελευταίο παράδειγμα ενός δρόμου που ακολούθησαν άλλες μεγάλες οικονομίες όπως η Βρετανία, η Γερμανία και οι ΗΠΑ, καθώς και αυτές επεκτάθηκαν πέρα από τα εθνικά τους όρια προκειμένου να επωφεληθούν από το παγκόσμιο εμπόριο και τις επενδυτικές ευκαιρίες».
Επιπλέον, «η ανταγωνιστική λογική που τους παρακίνησε δεν διαφέρει ποιοτικά από εκείνη που παρακινεί την Κίνα σήμερα.»
Ο ανταγωνισμός απαιτεί αμείλικτη καινοτομία, η οποία αναπόφευκτα μειώνει τον ρόλο της ανθρώπινης εργασίας στη διαδικασία παραγωγής, η οποία από προεπιλογή μειώνει τη συνιστώσα του «μεταβλητού κεφαλαίου» με τη μαγική ιδιότητα του να είναι σε θέση να μετατρέψει ένα δεδομένο χρηματικό ποσό (το κόστος εργασίας) σε ένα μεγαλύτερο χρηματικό ποσό (την προστιθέμενη αξία από την εργασία).
Το συνεχώς μειούμενο ποσοστό του μεταβλητού κεφαλαίου σημαίνει ένα συνεχώς μειούμενο ποσοστό κέρδους, το οποίο οι καπιταλιστές αντισταθμίζουν με τη σφοδρή επέκταση, τη δημιουργία νέων αγορών και τη μείωση του κόστους παραγωγής.
Αυτή είναι η οικονομική μηχανή στην καρδιά του ιμπεριαλισμού — η «ανταγωνιστική λογική» που αναφέρεται.
Το πρόβλημα με την ανάλυση του Plavsic είναι ότι ο «πολυσύχναστος δρόμος» που ακολουθούν η Βρετανία, η Γερμανία και οι ΗΠΑ δεν είναι πλέον ανοιχτός.
Μέχρι τη στιγμή που ο Λένιν έγραφε — πριν από έναν αιώνα — ο κόσμος ήταν ήδη «εντελώς μοιρασμένος, έτσι ώστε στο μέλλον μόνο η ανακατανομή είναι δυνατή».
Δηλαδή, η χώρα Α μπορεί να κυριαρχήσει μόνο στη χώρα Β, εκτοπίζοντας τη χώρα Γ. Τα μέσα για αυτήν τη διαδικασία είναι ο πόλεμος και η στρατιωτική κατάκτηση.
Δεδομένου ότι η ιστορία της Κίνας παραμένει εξαιρετικά ειρηνική, είναι προφανές ότι, στον βαθμό που η Κίνα ακολουθεί το δρόμο να γίνει ιμπεριαλιστική δύναμη, δεν είναι σε καμία περίπτωση η «πολυταξιδεμένος».
Ο Noam Chomsky, σε καμία περίπτωση ιδεολογική υποστηρικτής του ΚΚ Κίνας, κοροϊδεύει την ιδέα ότι η Κίνα θα γινόταν μια επιθετική στρατιωτική δύναμη στην κλίμακα των ΗΠΑ, «με 800 υπερπόντιες στρατιωτικές βάσεις, εισβάλλοντας και ανατρέποντας άλλες κυβερνήσεις, ή διαπράττοντας τρομοκρατικές πράξεις.. Νομίζω ότι αυτό δεν θα συμβεί, και δεν μπορεί, στην Κίνα… η Κίνα δεν αναλαμβάνει τον ρόλο ενός επιτιθέμενου με μεγάλο στρατιωτικό προϋπολογισμό κ.λπ.»
Επιπλέον, η δομή της κινεζικής οικονομίας είναι τέτοια που δεν ωθεί την κυριαρχία των ξένων αγορών, εδαφών, πόρων και εργασίας όπως ο καπιταλισμός της ελεύθερης αγοράς.
Οι μεγάλες τράπεζες — οι οποίες προφανώς ασκούν αποφασιστική επιρροή στον τρόπο διάθεσης του κεφαλαίου — ανήκουν κατά πλειοψηφία στο κράτος και δεν είναι υπεύθυνες κατά κύριο λόγο για τους μετόχους αλλά για τον κινεζικό λαό.
Οι βασικοί κλάδοι κυριαρχούνται από κρατικές εταιρείες και υπόκεινται σε αυστηρούς κανονισμούς που δεν έχουν ως πρωταρχικό στόχο τη μεγιστοποίηση του ιδιωτικού κέρδους.
Οι Li Zhongjin και David Kotz ισχυρίζονται ότι, ενώ «οι καπιταλιστές της Κίνας έχουν την ίδια τάση προς τον ιμπεριαλισμό των καπιταλιστών παντού», περαιτέρω σημειώνουν ότι κάθε τέτοια κίνηση περιορίζεται από μια κυβέρνηση ΚΚ Κίνας η οποία «δεν έχει καμία ανάγκη να στοχεύει στην αυτοκρατορική κυριαρχία για να επιτύχει τους οικονομικούς της στόχους»
Αν και οι καπιταλιστές εκπροσωπούνται μέσα στο ΚΚ Κίνας, «δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι οι καπιταλιστές τώρα ελέγχουν το ΚΚ Κίνας ή μπορούν να υπαγορεύσουν την κρατική πολιτική»· Ως εκ τούτου «η κινεζική καπιταλιστική τάξη δεν έχει τη δύναμη να υποχρεώσει το ΚΚ Κίνας να αναζητήσει αυτοκρατορική κυριαρχία».
Ως εκ τούτου, η προοπτική της ξένης εποκυριαρχίας δεν έχει την ίδια βαρυτική έλξη στην κινεζική οικονομία όπως έκανε/κάνει στις οικονομίες της Βρετανίας, των ΗΠΑ, της Ιαπωνίας και άλλων.
Δεν υπάρχουν επίσης αντικειμενικές προϋποθέσεις ώστε η Κίνα να εγκαθιδρύσει ακόμη και μια ανεπίσημη αυτοκρατορία χωρίς άμεση στρατιωτική αντιπαράθεση, όπως οι υφιστάμενες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις.
Παρ’ όλα αυτά, η Κίνα κατηγορείται για ιμπεριαλιστική συμπεριφορά σε διάφορα μέτωπα, ιδίως στις οικονομικές της σχέσεις με την Αφρική, τις οικονομικές της σχέσεις με τη Λατινική Αμερική, το τεράστιο πρόγραμμα υποδομών Belt and Road και τη συμπεριφορά της στη Νότια Θάλασσα της Κίνας.
Θα απαντήσουμε σε αυτές τις κατηγορίες στα επόμενα άρθρα της σειράς.
guernicaeu.wordpress.com 