Μεταφράσαμε το εβδομαδιαίο δελτίο του Vijay Prashad, Ινδού ιστορικού, δημοσιογράφου και διευθυντή της Τριηπειρωτικής: Ινστιτούτο Κοινωνικών Ερευνών
Οι γυναίκες σε όλο τον κόσμο περνούν κατά μέσο όρο τέσσερις ώρες και είκοσι πέντε λεπτά την ημέρα σε μη αμειβόμενη εργασία, ενώ οι άνδρες περνούν κατά μέσο όρο μία ώρα και είκοσι τρία λεπτά την ημέρα για το ίδιο είδος εργασίας. Αυτό ήταν το εύρημα μιας μελέτης της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ΔΟΕ) από το 2018. Τι είναι η φροντίδα; Η μελέτη της ΔΟΕ ορίζει την εργασία φροντίδας ως «που αποτελείται από δραστηριότητες και σχέσεις που συνδέονται με την κάλυψη των σωματικών, ψυχολογικών και συναισθηματικών αναγκών ενηλίκων και παιδιών, ηλικιωμένων και νέων, αδύναμων και αρτιμελών».
Υπάρχουν δύο βασικά είδη φροντίδας, όπως περιγράφεται από τη ΔΟΕ. Το πρώτο χαρακτηρίζεται από δραστηριότητες άμεσης περίθαλψης (ορισμένες φορές αναφέρονται ως «ανατροφή» ή «σχεσιακή» μέριμνα), όπως «ο θηλασμός ενός μωρού, η φροντίδα ενός ασθενούς συντρόφου, η παροχή βοήθειας σε έναν ηλικιωμένο για να κάνει μπάνιο, να κάνει εξετάσεις υγείας ή να διαβαζεις τα μικρά παιδιά». Το δεύτερο χαρακτηρίζεται από δραστηριότητες έμμεσης περίθαλψης, «οι οποίες δεν περιλαμβάνουν διαπροσωπική φροντίδα, όπως καθαρισμό, μαγείρεμα, πλυντηρίου και άλλες εργασίες συντήρησης νοικοκυριού (ορισμένες φορές αναφέρονται ως «μη σχεσιακή φροντίδα» ή «οικιακή εργασία»), οι οποίες παρέχουν τις προϋποθέσεις για διαπροσωπική φροντίδα». Η παράλληλη λειτουργία της άμεσης και έμμεσης φροντίδας αποτελούν τη σωματική και συναισθηματική εργασία που συγκρατεί τον κοινωνικό ιστό.
Γυναίκες και κορίτσια, σύμφωνα με τη μελέτη της ΔΟΕ, εκτελούν τα τρία τέταρτα της απλήρωτης εργασίας φροντίδας που απαιτείται για τη διατήρηση των οικογενειών και της κοινωνίας. Εάν όσες εκτελούν εργασίες μη αμειβόμενης περίθαλψης λάμβαναν τον ελάχιστο μισθό στις αντίστοιχες χώρες τους, ο μισθολογικός λογαριασμός θα ανερχόταν σε 11 τρισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ (ή περίπου το 15% του παγκόσμιου Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος, το μέγεθος της συνολικής ψηφιακής οικονομίας). Η αναγκαιότητα αυτής της μη αμειβόμενης μέριμνας -συμπεριλαμβανομένης της φροντίδας των παιδιών και των ηλικιωμένων- εμπόδισε τις γυναίκες, και ορισμένους άνδρες, να εισέλθουν στο αμειβόμενο εργατικό δυναμικό. Το 2018, σύμφωνα με την ΔΟΕ, 606 εκατομμύρια γυναίκες ανέφεραν ότι η μη αμειβόμενη εργασία σήμαινε ότι δεν μπορούσαν να αναζητήσουν αμειβόμενη απασχόληση εκτός του σπιτιού. 41 εκατομμύρια άνδρες είπαν το ίδιο πράγμα.
Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, 64 εκατομμύρια γυναίκες έχασαν τις αμειβόμενες θέσεις εργασίας τους, ενώ οι περισσότερες γυναίκες βρέθηκαν να αφιερώνουν περισσότερο χρόνο σε μη αμειβόμενες εργασίες περίθαλψης από ό,τι πριν από το Μεγάλο Κλείδωμα του 2020-21. Στη μελέτη μας Κορόνασοκ και Πατριαρχία (Νοέμβριος 2020, διαβάστε το στα ελληνικά), σημειώνουμε ότι κατά τη διάρκεια της πανδημίας, «το έργο περίθαλψης αυξήθηκε εκθετικά και το πρόσθετο βάρος εξακολουθεί να πέφτει στις γυναίκες». Είναι κυρίως οι γυναίκες που επιβλέπουν την εκπαίδευση των παιδιών τους, συντηρώντας τα νοικοκυριά που παλεύουν με μειωμένα εισοδήματα και φροντίζοντας τους ηλικιωμένους σε εποχές που είναι πιο ευάλωτοι στους κινδύνους του COVID-19. Η UNICEF αναφέρει ότι 168 εκατομμύρια παιδιά έχουν να πάνε σχολείο σχεδόν ένα ολόκληρο έτος.
Ταυτόχρονα, πολλοί από τους εργαζόμενους στην πρώτη γραμμή στις κοινωνίες μας, από νοσοκόμους μέχρι καθαριστές, είναι γυναίκες. Αυτές οι γυναίκες είναι εκείνες που δέχονται χειροκρότημα ως «αναγκαιοι εργαζόμενοι», ενώ ταυτόχρονα οι συνθήκες εργασίας τους επιδεινώνονται και οι μισθοί τους παραμένουν στάσιμοι, θέτοντάς τους σε κίνδυνο να μολυνθούν από τον ιό. Τον περασμένο Ιούνιο, σε στον φάκελο Η υγεία είναι μια πολιτική επιλογή (διάβαστε το στα ελληνικά), καταγράψαμε πώς οι γυναίκες εργαζόμενοι στον τομέα της υγείας στην Αργεντινή, τη Βραζιλία, την Ινδία και τη Νότια Αφρική αγωνίζονται να βελτιώσουν τις συνθήκες εργασίας τους και να κερδίσουν αρκετά για να φροντίσουν τις οικογένειές τους. Ο κατάλογος των 16 αιτημάτων μας που ολοκληρώνουν τον φάκελο προέκυψε από τους αγώνες των συνδικάτων σε αυτές τις χώρες, απαιτήσεις που παραμένουν τόσο φρέσκες τώρα όσο και τον περασμένο Ιούνιο. Αυτή η πανδημία έχει αποκαλύψει και οξύνει την αίσθηση μας για το πώς η πατριαρχία εμποδίζει την εξέλιξη της κοινωνικής προόδου.
Η ομάδα μας στην Αργεντινή, μαζί με το συλλογικό Mapeos Feministas («Φεμινιστική Χαρτογράφηση»), ανέπτυξε ένα podcast για να εξερευνήσει τον άνισο αντίκτυπο της πανδημίας μέσω ενός φεμινιστικού φακού. Αυτό το έργο της καταγραφής της κρίσης και των αγώνων των ανθρώπων στην Αργεντινή οδήγησε στη δημοσίευση του πρόσφατου φακέλου μας, Ανακαλύπτοντας την κρίση: Υπηρεσίες φροντίδας κατά την περίοδο του Κορονοϊού(φάκελος αριθ. 38, Μάρτιος 2021, διαβάστε το στα ελληνικά).
Η πανδημία έχει ασκήσει τεράστια πίεση στις οικογένειες, με τις γυναίκες να βρίσκονται στο επίκεντρο του αυξημένου φόρτου εργασίας. Αυτή η πίεση είναι αποτέλεσμα μιας μακράς περιόδου περικοπών λιτότητας που πραγματοποιήθηκαν στους κρατικούς θεσμούς, η οποία έχει οδηγήσει σε επιδείνωση των κοινωνικών μισθών (συμπεριλαμβανομένης της προσχολικής φροντίδας για τα παιδιά και της διατροφής στο σχολείο). Αυτό το μακροπρόθεσμο πρόβλημα καλύπτεται από την φράση «κρίση φροντίδας» (κρίση del cuidado), την οποία συνέταξε η Οικονομική Επιτροριή των Ηνωμένων Εθνών για τη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική (CEPAL) το 2009. Λόγω του καθεστώτος λιτότητας, η έννοια της οικογένειας έχει διευρυνθεί καθώς οι φροντιστές αντλούν πόρους από άλλους στην κοινότητά τους. Αυτά τα ευρύτερα δίκτυα οικογενειακής συγγένειας, που αναδύονται ως βάση για την επιβίωση κατά τη διάρκεια της πανδημίας.
Ο Luz Bejerano του Κινήματος Τρανσέξουαλ της Αργεντινής αναφέρει ότι ένας τρανσέξουαλ σύντροφος άνοιξε μια υπαίθρια κουζίνα για να θρέψει τους ανθρώπους, η οποία παρέχει επίσης σνακ για τα παιδιά. Η Silvia Campo της Encuentro de Organizaciones εξηγεί πώς η οργάνωσή της εργάζεται για την ανίχνευση κρουσμάτων COVID-19 και τη διάδοση πληροφοριών στο κοινό σχετικά με τις κλινικές και τις υπηρεσίες υγείας. Η María Benitez της Ομοσπονδίας των Οργανώσεων Βάσης οργάνωσε τους γείτονές της να πάνε σε ιδιοκτήτες και να τους πουν-με επιτυχία- ότι δεν μπορούν να κάνουν έξωση σε οικογένειες κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Παρά τις πιθανότητες, ο Luz, η Silvia, η María και οι οργανώσεις τους έχουν κρατήσει τον κοινωνικό ιστό ενωμένο. Οι ιστορίες τους είναι εμπνευσμένες και διδακτικές.
Η Elizabeth Gómez Alcorta είναι η πρώτη υπουργός Γυναικών, Φύλου και Διαφορετικότητας στην κυβέρνηση της Αργεντινής. Τον Δεκέμβριο του 2019, το υπουργείο της ίδρυσε την Εθνική Διεύθυνση Φροντίδας (Dirección Nacional de Cuidados), η οποία έχει εργαστεί σε τέσσερις βασικούς άξονες. Πρώτον, να καταρτίσει έναν ομοσπονδιακό χάρτη των εγκαταστάσεων περίθαλψης και κατάρτισης για την παροχή φροντίδας. Δεύτερον, τον Φεβρουάριο του 2020, η Διεύθυνση θέσπισε διυπουργική συζήτηση στρογγυλής τραπέζης για τις πολιτικές περίθαλψης (Mesa Interministas de Políticas de Cuidado) με σκοπό τη συνένωση δεκατεσσερων υπηρεσιών, των οποίων η ημερήσια διάταξη καλύπτει τις εργασίες φροντίδας. Τρίτον, τον Αύγουστο του 2020, η Διεύθυνση ξεκίνησε μια εκστρατεία, με τίτλο Φροντίδα για την ισότητα: Αναγκαιότητα, Δικαιώματα και Εργασία, που ωθεί τις «Επιτροπές Φροντίδας» να ακούσουν τους εργαζόμενους στον τομέα της φροντίδας και τους παρέχοντες φροντίδα για να αποκτήσουν την οπτική τους για τα βασικά θέματα. Και, τέλος, τον Οκτώβριο του 2020, η ομάδα της Gómez Alcorta συνέστησε μια επιτροπή αποτελούμενη από εννέα εμπειρογνώμονες οι οποίοι θα συντάξουν ένα νομοσχέδιο για ένα ολοκληρωμένο σύστημα περίθαλψης για τη χώρα.
«Το σλόγκαν της εκστρατείας – «φροντίδα με την ισότητα» (Cuidar en igualdad) – μου φαίνεται να συνοψίζει ένα μεγάλο μέρος της έννοιας της φροντίδας», μου είπε πρόσφατα η Gómez Alcorta. «Η φροντίδα είναι αναγκαία, εφόσον όλους μας θα χρειαστεί να μας φροντίσουν κάποια στιγμή στη ζωή μας, και αν είναι αναγκαία, τότε πρέπει να υπάρχουν δικαιώματα για τους παρέχοντες περίθαλψη. Έχουμε ενώπιόν μας τη μεγάλη πρόκληση να θέσουμε τα θεμέλια για ένα ολοκληρωμένο σύστημα περίθαλψης με αντίληψη φύλου», μου είπε, και αυτό το σύστημα πρέπει να λάβει υπόψη την «πολύπλοκη και ετερογενή πραγματικότητα» της Αργεντινής. Γι’ αυτό, είπε, «ο διάλογος που διεξάγεται από την επιτροπή σύνταξης είναι τόσο σημαντικός. … Γνωρίζουμε ότι η σημερινή σύνθεση των οικογενειών είναι ποικιλόμορφη, οπότε, αφενός, εργαζόμαστε όσον αφορά την ποικιλομορφία των οικογενειών και των ταυτοτήτων, προσπαθώντας να εξετάσουμε όλες τις καταστάσεις. Από την άλλη πλευρά, η χώρα μας έχει μεγάλο κοινωνικό χρέος, έχουμε υψηλά ποσοστά φτώχειας, και γνωρίζουμε ότι οι γυναίκες πλήττονται περισσότερο από οικονομικές κρίσεις. Γι’ αυτό υποστηρίζουμε ότι η καλύτερη ανακατανομή των καθηκόντων φροντίδας όχι μόνο δημιουργεί μεγαλύτερη ισότητα των φύλων, αλλά οδηγεί και σε μεγαλύτερη κοινωνική δικαιοσύνη».
Τα πατριαρχικά συστήματα και συνήθειες «διαλύονται», είπε η Gómez Alcorta, αλλά «έχουμε ακόμη πολύ δρόμο μπροστά μας». Η κοινή ευθύνη για την εργασία περίθαλψης σπάνια αποτελεί πραγματικότητα, και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο «οι άνδρες πρέπει να συμμετέχουν περισσότερο, αλλά γνωρίζουμε επίσης ότι οι συνήθειες αποδόμησης και τα στερεότυπα μπορει να πάρουν χρόνο». Παρ’ όλα αυτά, η Gómez Alcorta μου είπε, «Έχουμε την ισχυρή πεποίθηση ότι οδεύουμε προς ένα σενάριο στο οποίο η φροντίδα θα είναι καλύτερα κατανεμημένη και κοινωνικά αναγνωρισμένη και εκτιμημένη γι’ αυτό που είναι: η εργασία που κάνει τον κόσμο να λειτουργεί».
Στο ενημερωτικό δελτίο της προηγούμενης εβδομάδας(διαβάστε το στα ελληνικά), ανέδειξα την προεκλογική εκστρατεία της βουλής στην Κεράλα. Τώρα που δημοσιεύτηκε το μανιφέστο του Δημοκρατικού Μετώπου της Αριστεράς, υπάρχει ένα σημείο που πρέπει να αναφερθεί ιδιαίτερα: Ότι αν η Αριστερά επιστρέψει στην εξουσία, θα θεσπίσει μια σύνταξη για τις νοικοκυρές. «Θα αναγνωριστεί η αξία της οικιακής εργασίας και θα θεσμοθετηθεί η σύνταξη για τις νοικοκυρές», αναφέρει το μανιφέστο. Οι επιπτώσεις αυτού του συνταξιοδοτικού σχεδίου είναι τεράστιες, καθώς αναγνωρίζει ότι η οικιακή εργασία έχει αξία και κλονίζει τα θεμέλια της πατριαρχίας, τα οποία βασίζοντται στην οικονομική εξάρτηση των γυναικών.
Αυτοί οι αγώνες στην Αργεντινή και την Κεράλα απηχούν τα λόγια του ποιητή Alaíde Foppa (1914-1980), ενός ποιητή και ακτιβιστή που δολοφονήθηκε στη Γουατεμάλα το 1980:
Μέσω των λειμώνων
το ελαφρύ πόδι μου έτρεξε,
άφησε το σημάδι του
στην υγρή άμμο,
αναζήτησε χαμένες διαδρομές,
ποδοπάτησε τα σκληρά πεζοδρόμια
των πόλεων
και τις κλιμακωτές σκάλες
καθώς δεν ήξερε πού οδηγούσαν.
guernicaeu.wordpress.com 